Geschreven door: Dewi Deijle
Geplaatst op www.ojau.nl, 14 maart 2023
Ik deel maar weer even mijn zorgen, die helaas ten opzichte van mijn andere berichten over de aanhoudende problemen in de WIA, alleen maar groter zijn geworden. Een verbeterde realiteit is echter nog lang niet in zicht.
Gelukkig heb ik in de jaren dat ik dit werk doe veel zaken met succes kunnen afsluiten, maar er zitten helaas ook zaken tussen waarbij ik geen goed nieuws heb te melden aan mijn cliënten. Hoewel ik nooit garanties geef, leek het zo logisch dat er een positief resultaat zou volgen. Helaas voor bepaalde zaken toch een te ambitieuze gedachte. Met een beetje relativering probeer ik de teleurstelling van zowel de cliënt als die van mij te sussen: het is vast geen onwil van de betreffende instantie die in veel gevallen gebonden is aan wettelijke bepalingen, protocollen en uitvoeringsregels, zoals ik vaak zie bij arbeidsongeschiktheidszaken. Maar toch wringt er iets.
De werkwijze leidt tot onbegrip
Als echt niet van de wet kan worden afgeweken, dan begrijpt de cliënt dat ook, maar met regelmaat zie ik ook in bezwaarzaken dat bij UWV met meerdere maten wordt gemeten, cliënten niet écht worden gehoord, onderzoeken niet zorgvuldig worden uitgevoerd en niet op transparante wijze wordt gereageerd op bezwaargronden. Het is natuurlijk vervelend als de cliënt in het ongelijk wordt gesteld, maar ik merk vooral dat de wijze waarop de uitkomst tot stand is gekomen, voor de nodige frustraties zorgt. Mijn cliënten hebben het idee dat er sprake is van willekeur. Een beroep op het gelijkheidsbeginsel is echter niet zo eenvoudig. Ingekleurd met casuïstiek, is iedere zaak weer uniek, maar ondertussen weet de burger niet waar hij aan toe is, ondanks de poging van de uitvoeringsinstantie in het handelen consistent over te komen.
Het inschakelen van een jurist voor een bezwaarprocedure, betekent dus niet dat dit soort oneffenheden niet meer voorkomen. Het is fijn dat de cliënt het grootste deel van het werk uit handen kan geven zodat hij of zij zich kan richten op andere belangrijke zaken, zoals diens herstel vanwege ziekte, maar toch blijft het op de achtergrond sudderen. Door een lange periode van onzekerheid is het stressniveau van mijn cliënten doorgaans erg hoog. Het blijft natuurlijk spannend wat de uitkomst van de procedure zal zijn. Nu is er nog iets dat veel onzekerheid geeft, namelijk de duur van de bezwaarprocedure.
Bij iedere uitkomst, lang wachten als resultaat
UWV kampt tot de dag van vandaag met structurele achterstanden, onder andere door een te kort aan verzekeringsartsen. Bezwaarprocedures worden standaard verlengd. Maar ook een procedure bij de rechter is tegenwoordig langslepend van aard, mede door achterstanden als gevolg van de hoge instroom aan beroepszaken en personeelstekorten. Zo kan het wel 1,5 jaar duren voordat een zaak op zitting komt.
Op 22 februari 2023 verscheen een bericht in het AD: 'Alle seinen staan op rood in de Nederlandse rechtspraak. Honderden rechters en officieren van justitie dreigen tijdelijk het werk neer te leggen uit onvrede over de hoge werkdruk, enorme personeelstekorten en toenemende bedreigingen' [klik hier om het bericht te lezen].
Als een rechter in een (hoger)beroepsprocedure allerlei kritische vragen stelt aan het UWV, of zelfs na een zitting een heropeningsbeslissing neemt en een nieuw (onafhankelijk) medisch onderzoek instelt, biedt dat voor een rechtszoekende een beetje hoop. Echter, aan het einde van de rit is de rechter net zo gebonden aan allerlei dichtgetimmerde wettelijke bevoegdheden en meestal resulteert dat in een verwijzing naar het oordeel van de verzekeringsarts (van UWV of een onafhankelijke). Vooral wanneer de procedure bij beide instanties lang heeft geduurd wegens voortschrijdende organisatorische perikelen, is dat voor betrokkene extra pijnlijk.
Als er wel sprake is van een gegrondverklaring, dan is er in mijn zaken meestal sprake van schending van een van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (zoals onzorgvuldig onderzoek). Het UWV zal dan een nieuwe beslissing op bezwaar moeten nemen, rekening houdend met wat de rechter in de zaak heeft overwogen. Helaas kan die nieuwe beslissing ook weer lang op zich wachten.
Multiproblematiek door lange wachttijden
Dat mijn cliënten, en zij zijn niet de enige, eindeloos lang moeten wachten op een besluit van het UWV of uitspraak van de rechter over hun arbeidsongeschiktheidsuitkering, vind ik schrijnend. Zo moeten zij zich in allerlei bochten wringen om financieel rond te kunnen komen. Een bijstandsuitkering verkrijgen is ook niet altijd mogelijk. Niet alleen de betrokkene zelf, want als die een gezin heeft, lijden de leden ervan net zo onder. Kinderen belanden door deze trage werkwijze in armoede. Zelfs als er uiteindelijk een positief besluit wordt genomen door UWV of gegronde uitspraak wordt gedaan door de rechter, is aan het lange wachten en de problemen die zich als gevolg daarvan hebben opgestapeld, niets meer te doen. Het behoeft dan ook geen verdere toelichting dat van de term ‘positief’ bij de afsluiting van de zaak, dan nauwelijks iets overblijft.
Menselijke maat
Het UWV probeert beter aan te sluiten bij de persoonlijke situatie en wensen van de burger. Het UWV noemt dit bijvoorbeeld heel mooi het toepassen van de menselijke maat. Een voorbeeld is het niet meer terugvorderen van een eerder toegekend voorschot als vele maanden later bij de definitieve toekenning blijkt dat er teveel is uitbetaald. Deze handelswijze vind ik eigenlijk alleen maar logisch. Dat heeft wat mij betreft niets met toepassing van de menselijke maat te maken, maar het getuigt slechts dat UWV diens organisatie niet op orde heeft, en de burger daar vooral niet nog meer de dupe van mag worden.
De toepassing van de menselijke maat is wat mij betreft nog harder nodig bij de inhoudelijke beoordeling van een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Heel af en toe zie ik dat iemand een begripvolle verzekeringsarts tegenover zich heeft die de betrokkene in alle redelijkheid meer tijd gunt om te re-integreren, maar in het algemeen slaat de wet- en regelgeving voor arbeidsongeschiktheidsuitkeringen een enorm gat tussen theorie en praktijk. Het zorgt voor veel burgers die hun recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering willen verkrijgen, voor veel onbegrip. Om verduidelijking te verkrijgen gaan ze in bezwaar of in beroep bij de rechter. En zo wordt de stapel met zaaksbehandelingen alleen maar hoger.
Lees ook:
De Hardheden in het WIA stelsel - WIA perikelen en de zorgen van een sociaal juriste, deel III.
Het doorgeslagen keuringssysteem - WIA perikelen en de zorgen van een sociaal juriste, deel II.
Brief aan de SP, inzake WIA-beoordelingen - WIA perikelen en de zorgen van een sociaal juriste, deel I.
Systemisch effect
Ook in de rechtspraak loopt het vast door een hoge instroom aan beroepszaken, onder andere in WIA-zaken. Zo kan mijn agenda in een keer vol lopen met hoorzittingen bij UWV en zittingen bij de rechtbanken die eindelijk, na een hele lange wachttijd, kunnen plaatsvinden. Van wettelijke behandelmijnen kan ik niet meer uitgaan. Door het onhoudbare systeem kan ik mijn werk nauwelijks goed plannen. Echter, als ik allemaal zaken door het hele land bij verschillende UWV instanties en rechtbanken heb lopen, is dat voor mij - ik werk namelijk alleen - een onwerkbare situatie.
Bij het UWV krijgen medewerkers een loonsverhoging [link] en minister Weerwind wil extra geld bieden tegen de werkdruk binnen de rechtspraak [link]. Voor de medewerkers misschien een fijne oplossing, maar voor de burger biedt het geen hoopvol perspectief. Een fundamentele verandering in het hele systeem is heel erg hard nodig. Ik vermoed echter dat we ook daar nog eindeloos op zullen moeten wachten.
Juridische hulp, en meer...
Een rigide uitvoering zit nu eenmaal in de wetgeving zit gebakken. Daarom beperk ik me niet alleen tot zaaksbehandeling maar ben ik ook actief in de politieke lobby om de hardheden in de WIA en de uitvoering daarvan te ventileren en te pleiten voor wat beter kan. Maar ook in de politiek gaat het allemaal langzaam. Zo wordt er op bepaalde momenten door Tweede Kamerleden krachtig aandacht aan geschonken, maar vervolgens verandert er weinig tot niets. Tenminste, niet in tastbare zin voor de burger.