De finish is behaald

Geschreven door: D. Deijle
Geplaatst op www.ojau.nl, 1 augustus 2019

Ik had nog geen enkele uitspraak gevonden waarin door een rechter was geoordeeld dat een uitkeringsgerechtigde in een rechtmatigheidsonderzoek niet aan zijn of haar verklaring hoefde te worden gehouden. Getekend is getekend. Ik zag het dus somber in. Maar na heel wat uren schrijfwerk, frustrerende klachtenprocedures, een mediastorm, een motie van treurnis vanuit de plaatselijke politiek, uiteindelijk een positieve uitspraak in hoger beroep. Helaas met daarna ook nog een periode van onzekerheid, maar nu mogen de kurken écht worden gepopt!

Aan de zaak tegen de gemeente Bunschoten is na drie jaar definitief een einde gekomen. Reflecterend op alles wat ik in deze zaak heb ondernomen, kan ik zeggen dat ik het op alle aspecten niet anders zou aanpakken als ik het overnieuw zou moeten doen. Gelukkig hoeft dat laatste natuurlijk niet!

De situatie

In de zaak van mijn cliënt Jaap Koelewijn tegen het College van de gemeente Bunschoten en uitvoeringsinstantie Baarn Bunschoten Soest (BBS) ging het om zijn hoofdverblijf. Geoordeeld was dat Jaap vanaf september 2015 zijn hoofdverblijf niet meer in Bunschoten had. Zijn bijstandsuitkering werd herzien, teruggevorderd en per 1 maart 2016 beëindigd. Hij moest enkele duizenden Euro's terugbetalen. De verklaring die tijdens het rechtmatigheidsgesprek was opgemaakt, had hij ondertekend. Achteraf gezien was Jaap het er toch niet mee eens. Hij wilde terugkomen op zijn ondertekende verklaring. Een bezwaar- en beroepsprocedure door zijn vorige advocaat haalde helaas niks uit.

De beproeving

In maart 2017 kwam Jaap met zijn partner bij mij op kantoor, volledig ontredderd. Ik was nog niet zo lang zelfstandig juriste. Het was dus meteen een sprong in het diepe, want hoe kon ik deze zaak in hoger beroep dan nog redden? In feite moest ik iets overnemen van een andere advocaat, en dat is echt niet makkelijk. Waarom zou het mij wel lukken? Ik ging de uitdaging toch aan. Niet alleen was het een juridisch complexe puzzel, maar ook de strategie die ik moest uitzetten voor de beroepsprocedure bij de hoogste rechter in het bestuursrecht, de Centrale Raad van beroep (de Raad), was niet eenvoudig. Voortborduren op de bezwaar- en beroepsgronden van de vorige advocaat, dat kon niet aangezien die gronden geen soelaas hadden geboden. Ik moest een en ander herstellen en werd daarin behoorlijk op de proef gesteld. Opgeven zat er niet bij voor mij.

Homo zijn is een issue

"Het zou ook goed zijn hè, gezien de situatie, dat jij lekker uit Bunschoten verdwijnt. Want het is nog steeds een issue als je homo bent, snap je?"

Dat is wat ik de sociale rechercheur hoorde zeggen op de opname die Jaap heimelijk had opgenomen en die hij mij liet luisteren. Het gesprek stond bol van de vooringenomenheid en suggestieve vraagstellingen. Op grond van een onjuiste voorstelling van zaken, door toedoen van de sociaal rechercheur en fraudeconsulente, had Jaap een verklaring ondertekend. Ik heb zelf jarenlang op de bezwaarafdeling van een uitvoeringsinstantie gewerkt, ik weet dat de kans op succes nihil is om op een ondertekende verklaring te kunnen terugkomen. Dan moet er wel iets bijzonders aan de hand zijn. Ik wist ook wel dat ik het met die opname alleen niet zou redden.

Buiten het juridische geschil om heb ik namens Jaap evengoed nog een klacht ingediend bij de gemeente Bunschoten en uitvoeringsinstantie BBS, vanwege de onheuse bejegening van de sociaal rechercheur tijdens het rechtmatigheidsgesprek. Die klacht werd niet-ontvankelijk verklaard, omdat de gedraging van de sociaal rechercheur langer dan een jaar geleden had plaatsgevonden. Het jaar was net met enkele weken verstreken, maar zonder te kijken of te horen, hebben ze het naast zich neergelegd. Niettemin had de gemeente Bunschoten en BBS evengoed de klacht inhoudelijk mogen behandelen, ook al was het langer dan een jaar geleden gebeurd. Nota bene boden we de opname van het gesprek tussen Jaap, de sociaal rechercheur en de inkomensconsulente aan, maar ze wilden er gewoon niet aan. Ook de gemeentelijke ombudsman wilde zijn handen er niet aan branden. Hij begreep mijn achterliggende gedachte wel, maar toch verklaarde hij de klacht niet-ontvankelijk en liet de beoordeling omtrent de onheuse bejegening over aan de rechter. Erg zuur allemaal. Zelfs ik als juriste voelde me op den duur niet serieus genomen.  Toen ben ik er maar flink over gaan bloggen. Hier kwam de media op af, die erover wilde publiceren. Eerst de Volkskrant, daarna de Bunschoter, RTV Utrecht en Hart van Nederland. Allemaal aangepakt natuurlijk, hoewel dat ook wel emotioneel zwaar was voor Jaap om steeds maar zijn verhaal te doen. Vooral toen de media het ging omschrijven als homo-discriminatie. Maar ja, zo voelde Jaap het natuurlijk wel. Als Jaap geen homoseksueel was geweest, dan had de sociaal rechercheur Jaap ook niet ongevraagd geadviseerd dat hij "maar lekker moet verdwijnen omdat het nog steeds een issue is dat hij homo is". Ontzettend dapper van Jaap, hij hield zich sterk. Jaap kreeg daarna heel veel steun en overwegend aanmoedigende reacties vanuit allerlei hoeken, ook van bewoners uit Bunschoten zelf. Zelfs landelijke en plaatselijke politieke partijen gingen zich ermee bemoeien. Vanuit het College van de gemeente Bunschoten en BBS hoefden we echter niets te verwachten.

De verlossing

Op 7 mei 2019 kregen we dan eindelijk het verlossende antwoord. Op alle beroepsgronden was het hoger beroep geslaagd. Ook was het gedrag van de sociaal rechercheur ongepast en onprofessioneel. Bij Jaap vloeide een traan, zijn partner vloog meteen op hem af, en in mijn lijf voelde ik dat de spanning zich ontlaadde. Maar, tegen alle verwachtingen in ontstond er bij ons drieën vrij snel een soort van anticlimax gevoel, terwijl we van te voren nog dachten dat we in de rechtszaal een vreugdedansje zouden gaan doen als we de zaak wel zouden winnen, bij wijze van spreken natuurlijk. Misschien omdat we er zo lang mee bezig waren geweest en we toch enigszins waren leeg gevochten in deze zaak, hoewel we er altijd van overtuigd bleven dat we gelijk hadden. We hadden na afloop niet eens echt veel zin meer in om er iets over te zeggen voor de camera (Hart van Nederland en RTV Utrecht waren erbij toe de rechter uitspraak deed). Natuurlijk deden we dat wel, maar nu Jaap zijn gelijk op alle fronten ineens was bevestigd, vielen we in een zwart gat. Het was allemaal nog een beetje onwerkelijk. En nu dan?

Nieuwe periode van onzekerheid

Dat zwarte gat was van korte duur, want het College van de gemeente Bunschoten en BBS hadden van de Raad de opdracht gekregen om nieuw onderzoek te verrichten en een nieuwe beslissing op bezwaar te nemen. Het einde van de zaak was dus nog niet in zicht.

Het ging om Jaap zijn bijstandsuitkering die met terugwerkende kracht vanaf 1 september 2015 was herzien en teruggevorderd en per 1 maart 2016 was beëindigd. Nu moest worden onderzocht wat dán de einddatum moest zijn van zijn bijstandsuitkering. Nota bene was het bestreden besluit dat genomen was op basis van het eerdere onderzoek naar zijn hoofdverblijf, onzorgvuldig tot stand gekomen. Het onderzoek moest in feite overnieuw, rekening houdend met de rechtsoverwegingen van de Raad.

De feitelijke situatie was dat Jaap altijd zijn middelpunt van zijn maatschappelijk leven in Bunschoten had gehad. Pas in januari 2018 trok hij in bij zijn vriend, in Huizen. Eigenlijk zou hij in de gemeente Bunschoten nog recht moeten hebben op bijstandsuitkering over de periode maart 2016 tot en met december 2017. Dus niet alleen moest worden afgezien van herziening en terugvordering over een voorliggende periode. Het was even de vraag hoe het College en de uitvoerende instantie BBS hiermee zou omgaan.

Gesprek met de wethouder en beleidswijzigingen

Op 5 juni 2019 hebben Jaap en zijn partner nog een gesprek gevoerd met de portefeuillehouder wethouder Alice Kok (ChristenUnie), van de gemeente Bunschoten. Ik was daarbij aanwezig (Jaap wilde niks meer ondernemen zonder mij erbij). De wethouder had vanuit alle hoeken kritiek gekregen over haar terughoudende gedrag ten aanzien van het maken van excuses. Een en ander is tijdens het gesprek uitgesproken, de wethouder heeft uiteindelijk toch excuses gemaakt voor de hele gang van zaken. Natuurlijk was dat mosterd na de maaltijd voor Jaap. Het gesprek was op zich positief verlopen.

Daarna ontvingen we het bericht dat de gemeente Amersfoort de werkwijze van haar sociale dienst gaat aanpassen. Cliënten die een verklaring afleggen in een rechtmatigheidsgesprek over hun bijstandsuitkering, krijgen voortaan een week bedenktijd voordat ze de verklaring moeten ondertekenen. Voorheen gebeurde dat direct na een gesprek en kon er niet meer op worden teruggekomen, want dan moet er wel iets bijzonders aan de hand zijn. Ook zal de gemeente aandacht besteden aan de werkwijze van de sociaal rechercheurs tijdens het verrichten van fraudeonderzoeken. Ook de gemeente Bunschoten zal haar beleid op bepaalde aspecten wijzigen. Of het allemaal wat uithaalt, moet natuurlijk nog worden bezien. Er komt namelijk meer bij kijken. Het gaat natuurlijk vooral om het gedrag van de medewerkers. Voor wat betreft de cultuur die heerst binnen BBS, daar is niet echt om over naar huis te schrijven, zo is gebleken uit het onderzoeksrapport van Rijnconsult (oktober 2018).

Motie van treurnis

De plaatselijke politieke partijen waren ondertussen ook nog niet klaar met de hele kwestie. Het CDA die op 11 juli 2019 diende tijdens de gemeenteraadsvergadering een motie van treurnis in voor het handelen van het college, en in het bijzonder de wethouder Alice Kok. De motie kreeg steun van SGP en CAP. Ook de VVD verklaarde achter de strekking van de motie te staan, zij het dat de coalitiepartij het te ver vond gaan officieel voor te stemmen. Dit is een motie waarin wordt uitgesproken dat een bepaalde gang van zaken of een bepaalde opstelling door degene, tegen wie de motie is gericht, is te betreuren. Voor Jaap zelf haalt het niets uit, maar gelukkig heeft deze kwestie voldoende stof tot nadenken gegeven. Wat Jaap is overkomen, mag niet meer gebeuren!

Radiostilte

Het was echter nog steeds wachten op de beslissing op bezwaar. Het duurde en het duurde. Inmiddels had ik het College al enkele keren verzocht om iets te mede te delen over de stand van zaken, maar ik kreeg geen reactie. Inmiddels waren we elf weken (!) verder na de uitspraak van 7 mei en hadden we nog steeds niets vernomen. Ronduit slordig, als je eerst al op de vingers bent getikt door de hoogste rechter en door politieke partijen, en dan vervolgens Jaap wekenlang in onzekerheid laten zitten. Toen maar wéér een klacht ingediend. De wethouder belde Jaap direct op om excuses aan te bieden en zou direct polshoogte nemen bij BBS, het uitvoerende orgaan.

Teleurstellingen

BBS stuurde niet lang daarna een brief met de mededeling dat is vastgesteld dat Jaap in de periode september 2015 tot en met eind december 2017 zijn hoofdverblijf inderdaad gewoon nog in Bunschoten had en dus over die periode recht had op bijstandsuitkering van die gemeente. Wel had BBS het voornemen om de kostendelersnorm op zijn bijstandsuitkering toe te passen op het moment dat Jaap bij zijn ouders inwoonde. Hier hebben we een stokje voor gestoken. Jaap moest namelijk noodgedwongen bij zijn ouders wonen omdat hij zijn huurwoning moest opzeggen, aangezien BBS en het College zijn bijstandsuitkering hadden ingetrokken. Ik heb meteen een ingebrekestelling opgesteld en het College gesommeerd dat binnen een week de beslissing op bezwaar moest zijn genomen.

Case closed

Uiteindelijk is de bijstandsuitkering van Jaap opnieuw vastgesteld met inachtneming van de argumenten in de ingebrekestelling en heeft het College een nieuwe beslissing op bezwaar afgegeven. Nú kan Jaap het écht afsluiten.

Het was een bittere zaak. Voor mij als juriste ging het niet alleen maar om rechtvaardigheid maar het was ook een principe kwestie. Tijdens een verhoor over iemands bijstandsuitkering horen uitspraken omtrent iemands seksuele geaardheid gewoon niet thuis.

Met Jaap gaat het naar omstandigheden goed. Zijn eigen zaak die hij onlangs heeft geopend loopt als een tierelier. Haal gerust eens een lekker visje bij Koelewijn Vis en Zo!

We gaan op een later moment nog even toosten en dan misschien toch dat vreugdedansje doen. In ieder geval kan ik nu wel zeggen: Case closed!